مکاشفه عرفانی در اندیشه سهروردی

چکیده :

یکی از مسائل مهم فلسفه عرفان، ماهیت کشف و شهود و یا تجارب عرفانی است. در این باره دو دیدگاه از اهمیت ب ی شتری برخوردار است: ذات‌گرایی و ساخت‌گرایی.

در این نوشتار دیدگاه شیخ درباره ماهیت تجربه عرفانی مورد تحقیق قرار می‌گیرد. فرضیه ما در اینجا آن است که مکاشفات عرفانی نزد سهروردی با وجود تنوع گسترده‌ای که دارند دارای اوصاف مشترکی هستند که در سنت‌ها و آیین‌های مختلف در طول تاریخ به وقوع پیوسته‌اند، از این‌رو دیدگاه وی به ذات‌گرایی نزدیک تر است.

تشبیه و تنزیه از دیدگاه مولوی

عرفا به لحاظ سبک و شیوه بیان از مکاشفات و تجربه‏های عرفانی به دو گروه تقسیم می‏شوند: دسته اول آنهایی هستند که در تبیین کشف و شهود خویش، متاثر از بیان فلسفی و کلامی می‏باشند و به سلوک عقلی بیشتر توجه می‏کنند.

جبر و اختیار از منظر عرفان و کلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• علی سلمانی ¹
•  
• تقی پورنامداریان  ²

¹ دانشجوی دکتری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران‏

² استاد زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

 10.22108/JPLL.2020.123918.1505

چکیده

جبر و اختیار همواره از مسائل مهم و بحث‌انگیز عقیدتی مسلمانان بوده و ازنظر تاریخی، اختلافات و داوری‌های متنوعی را در میان اندیشمندان کلام و فلسفه و عرفان دامن زده است. نظریة کلامی معتزله و اشاعره دربارة این موضوع، با مسلّم‌‌دانستن مسئلة دوگانگی میان انسان مکلَّف و حقّ مطرح می‌شود؛ البته کوشش هریک سرانجام، به پاسخی متفاوت به مسئلة چگونگی رابطة انسان مکلَّف با خدا می‌انجامد. متکلمان به استقلال خلق از حقّ معتقدند و به خلق و حقّ همانند دو حقیقت جدا از هم می‌نگرند؛ آنان با این پیش‌فرض‌ها کوشیده‌اند مسئلة جبر و اختیار را به‌گونه‌ای بررسی کنند که هم ظواهر ادلّة نقلی و عقلی را ـ مبنی‌بر امتناع حلول و وحدت حقّ و خلق ـ حفظ کنند و هم در توجیه بحث تکلیف و جزای اعمال دچار مشکل نشوند. عارفان با توجه به تجربه‌ای که از شهود وحدت خود با وجود مطلق یا حقّ، در مقام قرب نوافل دارند، خوانشی دیگر از رابطة حقّ و انسان به دست داده‌اند. جبر و اختیار نزد متکلمان اسلامی یک اضافة مَقولی است که میان دو طرف مستقل یعنی خدا و انسان مکلَّف برقرار می‌شود که دوگانگی آنها مسلّم فرض شده است. عارف با توجه به تجربة شهودی خود از شیوة ارتباط حقّ و خلق، مخلوقات را پرتوی از وجود مطلق می‌داند؛ درنتیجه در سایة چنین وحدتی، تحقق اضافة مقولی را منکر است؛ زیرا اضافه مَقولی تنها میان دو امر جدا از هم و مستقل تصور‌ می‌شود و عارفان با توجه به نظریة خود دربارة وجود، به تحقق چنین استقلالی در دو طرف رابطة حقّ و خلق معتقد نیستند. عارف مسئلة جبر و اختیار را در پرتو وحدت حقّ و عبد ـ که در قرب نوافل آشکار می‌شود ـ بررسی می‌کند. در این دیدگاه که برخاسته از تجربة ذوقی است، عارف با توجه به مقام قرب نوافل ـ که مستلزم فنای عارف و ظهور اوصاف حقّ در صفحة باطنش است ـ و فنای خود در حقّ که در این مقام حاصل می‌شود، از نوعی جبر سخن می‌گوید؛ این جبر به‌سبب فنای اوصافِ عارف در وجود حقّ و جداشدن او از اوصاف بشری رخ می‌دهد. در اینجا عارف به نفی اختیار خود می‌پردازد که صفتی از اصاف بشری است؛ نیز با توجه به ظهور اسمای حقّ در خود و اینکه آفرینش او بر صورت حقّ است، اختیار را مانند وصفی از اوصاف حقّ مطرح می‌کند که در او تجلی یافته است.

تأثیر تأویل نوری غزالی در مشکوة‌الانوار بر م0راتب نور در اندیشه شیخ اشراق

در میان آثار حکیمِ فلسفه‌ستیزِ فرهنگ اسلامی ـ ایرانی یعنی امام محمد غزالی، مشکوة‌الانوار جایگاهی متفاوت و بسیار خاص دارد. برخی آن را شاهکار امام محمد می‌دانند و برخی نیز در انتساب این اثر به او تردید دارند. گرچه در این دو قول، قول انتساب مشکوة‌الانوار به امام محمد قوی‌تر و مقبول‌تر است. لیک قصد این سخن، بحث در باب این معنا نیست. تقریباً تمامی متفکران و حکمت‌شناسان فرهنگ اسلامی، پذیرفته‌اند که غزالی گرچه در المنقذ روش تأویلی اسماعیلیه را نفی و رد کرده اما در مشکوة‌الانوار با رویکردی صوفیانه به تأویل مشهورترین آیه قرآن در باب نور: اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَاةٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِی زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبَارَکَةٍ زَیْتُونَةٍ لَا شَرْقِیَّةٍ وَلَا غَرْبِیَّةٍ یَکَادُ زَیْتُهَا یُضِیءُ وَ....

مقایسه ای تحلیلی - انتقادی بین مشکاة الانوار و حکمة الاشراق

منبع : فصلنامه پژوهش های فلسفی - کلامی، شماره 11 , امامی جمعه، سید مهدی*

چکیده

در این مقاله، ضمن مقایسه نورستان شیخ شهاب الدین سهروردی و بستان نور امام محمد غزالی، نشان می دهیم که راه سهروردی در حکمة الاشراق از راه غزالی در مشکاة الانوار، کاملا جداست . در این مقاله، برخلاف آرایی مبنی بر تاثیرپذیری سهروردی از غزالی در باب علم الانوار، این دیدگاه ساخته و پرداخته شده که نورشناسی سهروردی در حکمة الاشراق، دارای ویژگی ها و قلمروهایی است که نورشناسی غزالی در مشکاة الانوار، فاقد آنهاست . خلاصه، نور سهروردی نسبت به نور غزالی، نوری است از لونی دیگر .

واژه های کلیدی: اشراق، نورالانوار، حکمت، شهود .

 *-عضو هیات علمی دانشگاه اصفهان

غایت آفرینش در حدیث «کنت کنزاً مخفیاً» - بخش اول

چکیده

محور بحث در فلسفه و غایت آفرینش در عرفان اسلامی، حرکت حبی است که در تبیین آن، به حدیث کنت کنزاً مخفیاً استناد می شود. در این حدیث، به نوعی تبیین هستی شناسی عرفانی صورت گرفته است. حب و عشق منشأ بروز و ظهور کمالات حق تعالی گردید، به گونه ای که این اظهار و تجلی در موطن علم، از تعینات علمی شروع شده، تا عوالم عینی و خارجی کشیده می شود و در انسان کامل جمع می گردد. در این مقاله، از بررسی سند حدیث مزبور و تأیید محتوایی آن با آیات قرآن، به اجمال شرح و تفسیر می شود و در پایان، بر همین اساس، به بیان غایت آفرینش اشاره می گردد.

مروری بر کتاب «نظریه و نقد ادبی: درسنامه‌ای میان‌رشته‌ای»

آنچه در پی می‌آید، مرور و معرفی (ریویو) کتاب نظریه و نقد ادبی: درسنامه‌ای میان‌رشته‌ای است که محسن نوزعیم آن را در سایت «انسان‌شناسی و فرهنگ» منتشر کرده است.

در باره «از رنگ گل تا رنج خار»کتابی ارزشمند درشکل‌شناسی داستان های شاهنامه

ازرنگ گل تا رنج خار، شکل‏‌شناسی قصه‏ های‏ شاهنامه که شرکت انتشارات علمی و فرهنگی آن را منتشر کرده است. این اثر از معدود آثاری است که پهنه ی پنجاه و چند هزار بیتی شاهنامه را یک‏باره درنوردیده و کل حماسه فردوسی را از یک چشم‏انداز بر‌تر در مطالعه گرفته است.

شکل شناسی (Morphology )/ شکل شناسی در ادبیات

شکل شناسی یا  مور فولوژی از اصطلاحات علم الحیات است و بنا به  مندرجات دایره المعارف ها ، علمی است که از ساختمان و شکل ظاهری موجودات زنده ( اعم از گیاهی و حیوانی ) و غیر زنده ( معدنیها ) بحث می کند.به طور کلّی تحقیق در اشکال ظاهری موجودات است.

نگاهی به جامِ جَمِ اوحدی

منظومه ای است به زبان فارسی، در قالب مثنوی، در پنج هزار بیت، در اخلاق و عرفان، از اوحدی مراغی (670 – 738 ق)، شاعر و عارف ایرانی.