انسان کامل کیست و عصمت اکتسابی یعنی چه ؟
پرسش:
اگر هیچ انسانی نمی تواند کامل باشد پس چطور ائمه(ع) و پیامبران کامل بودند؟ این ظلم نیست که ما انسانهای عادی نتوانیم معصوم باشیم؟
پاسخ:
۱ـ آنچه از آموزه های دینی و آموزه های فلسفه و عرفان اسلامی بر می آید این است که هر انسانی با استعدادهای وجودی خاصّی خلق شده و می تواند با عمل به شریعت الهی ، همه ی آن استعدادها را بالفعل نموده به مقام انسان کامل نائل گردد. لکن باید توجّه داشت که انسان کامل بودن بسته به میزان استعداداتی که در افراد وجود دارد ، دارای مراتبی است ؛ یعنی ، به فرض ، اگر کسی دارای هزار استعداد وجودی باشد و دیگری دو هزار استعداد وجودی داشته باشد و هر دو ، همه ی آن استعدادها را بالفعل نمایند ، هر دو انسان کامل خواهند بود ؛ لکن آنکه دو هزار استعداد داشته ، از رتبه ی وجودی بالاتری برخوردار می شود. بر همین اساس ، همه ی انبیاء و ائمه (ع) انسان کامل می باشند با اینکه رتبه ی وجودی همه ی آنها یکسان نیست و برخی بر برخی دیگر برتری دارند. « تِلْکَ الرُّسُلُ فَضَّلْنا بَعْضَهُمْ عَلى بَعْضٍ مِنْهُم ـــــ بعضى از آن رسولان را بر بعضى دیگر برترى دادیم. » (البقره:۲۵۳)
۲ـ مقام عصمت نیز اختصاص به انبیاء و ائمه (ع) ندارد و هر انسانی می تواند با رسیدن به مقام انسان کامل ـ به آن معنا که گفته شد ـ به عصمت دست یابد ؛ کما اینکه افرادی چون حضرت فاطمه زهرا (س) و حضرت مریم (س) و حضرت معصومه (س) ، با اینکه امامت یا نبوّت نداشتند دارای مقام عصمت بودند. حتّی با توجّه به روایات اهل بیت (ع) می توان ادّعا نمود که کسانی چون سلمان فارسی نیز دارای مقام عصمت بوده اند ؛ کما اینکه در مورد برخی از علماء شیعه نیز ادّعای عصمت شده است.
البته باید توجّه داشت که عصمت بر دو گونه است ؛ عصمت خاصّ حجج الهی که عصمتی مطلق و موهبتی بوده، شرط نبوّت یا امامت آنهاست؛ و عصمت عامّ که اختصاص به شخص خاصّی نداشته صفتی اکتسابی است؛ به این معنا که شخص می تواند از راه ترقّی وجودی به جایی برسد که انجام گناه برای او ممتنع شود. این گونه عصمت، تنها از گناه است نه از سهو و خطای غیر عمدی؛ اگر چه سهو و خطا نیز در این گونه افراد بسیار کم می شود؛ تا آنجا که ممکن است احتمال بروز خطا و سهو از آنها قریب به صفر شود.
