تجلی عرفان وتصوف درمخزن الاسرارنظامی(2)

حکیم نظامی گنجوی با خلق خمسه در موضوعات گوناگون ازجمله منظومه های «خسرو و شیرین »و «لیلی و مجنون »به عنوان شاهکار داستان های عاشقانه ادب فارسی و منظومه «اسکندرنامه »ازبهترین داستانهای حماسی و منظومه «هفت پیکر »بزرگترین داستان تاریخی ،توانایی و استعداد شاعری خود را در سرودن انواع موضوعات ادبی نشان داده است و در کنار اینها منظومه «مخزن الاسرار »که معرف جنبه عرفانی و اخلاقی و حالات روحانی و معنوی شاعراست و رگه هایی ازطریقت عارفانه یقین ،توجه به دل و خلوت و عشق و معرفت و دیگر راز و رمزهای صوفیانه ی شاعر دیده می شود همگی حاکی اززهد و معرفت و عرفان نظامی می باشد .

تجلی عرفان وتصوف درمخزن الاسرارنظامی(1)

چکیده :
 

حکیم نظامی گنجوی با خلق خمسه در موضوعات گوناگون ازجمله منظومه های «خسرو و شیرین »و «لیلی و مجنون »به عنوان شاهکار داستان های عاشقانه ادب فارسی و منظومه «اسکندرنامه »ازبهترین داستانهای حماسی و منظومه «هفت پیکر »بزرگترین داستان تاریخی ،توانایی و استعداد شاعری خود را در سرودن انواع موضوعات ادبی نشان داده است و در کنار اینها منظومه «مخزن الاسرار »که معرف جنبه عرفانی و اخلاقی و حالات روحانی و معنوی شاعراست و رگه هایی ازطریقت عارفانه یقین ،توجه به دل و خلوت و عشق و معرفت و دیگر راز و رمزهای صوفیانه ی شاعر دیده می شود همگی حاکی اززهد و معرفت و عرفان نظامی می باشد .

بررسی ورود اشعار عارفانه به ادبیات فارسی

بررسی ورود اشعار عارفانه به ادبیات فارسی مورد توجه همه‌ی‌تاریخ‌نگاران ادبیات فارسی بوده است. اما در میان کتاب‌های نوشته شده با دو تعبیرمتفاوت رو‌به‌رو می‌شویم. گروهی از این بحث با عنوان «تجلی عرفان در ادبیات فارسی» یاد می‌کنند و گروهی با عبارت «ورود شعر به ادبیات عرفانی». گرچه این دو عنوان درنگاه نخست شبیه به یکدیگرند. اما برای دقیق‌تر شدن بحث باید تأمّل بیشتری صورتگیرد.

شرح ابیات قصیدة «لکل امرئ ما تعودا »للمتنبی

1. لکـل امـرئٍ مـن دَهـرِهِ مـا تَعـوَّدا ***وَعـادةُ سَـیفِ الدولـةِ الطّعْنُ فی العِدَا
2. وأَن یُکــذبَ الإِرجـافَ عنـهُ بِضِـدِّهِ ***ویُمسِــی بِمـا تَنـوِی أَعادِیـهِ أَسـعَدا
3. ورُبَّ مُرِیــدٍ ضَــرَّهُ ضَــرَّ نَفسَـهُ ***وَهـادٍ إلیـهِ الجَـیشَ أَهـدَى وما هَدَى

4. ومُســتَکبِرٍ لـم یَعـرِفِ اللـهَ سـاعةً ***رأى سَــیفَهُ فــی کَفِّــهِ فتَشَــهَّدا

منابع دست اول عرفان اسلامی، مکتب خراسان

همان‌گونه که در یادداشت پیشین گفتیم، در همۀ رشته‌های معارف بشری، تعداد منابع دست اول بسیار اندک است و دیگر تحقیقات همه از درون همین منابع سر بر می‌آورند و خوب است که ما هم برای استفادۀ بهتر از اوقاتِ شریفِ خود، مستقیماً به سراغ همین منابع برویم و عمرِ عزیز را بر سرِ منابع دست دوم و دست سوم تلف نکنیم. درمورد عرفان اسلامی، مکتب خراسان نیز همین‌گونه است و تعداد منابعِ اصلی در این حوزه بسیار محدود است و کسی که این منابع را به دقتِ تمام بخواند و آنها را نیک بیاموزد، از بسیاری از کتاب‌ها و مقالات بی‌نیاز خواهد شد. نام‌های این منابع، به ترتیب تاریخی از این قرار است:

هنرِ کتاب نخواندن

در یکی از روزهای سال 1384 یا 1385، دکتر شفیعی کدکنی، در کلاس دورۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، در دانشگاه تهران، دو دستِ خود را به حالت تکبیرِ نماز، تا برابر گوش‌ها بالا آوردند و فرمودند: استاد بدیع الزمان فروزانفر یک روز، به همین حالت دستان‌شان را بالا آوردند و فرمودند:

«استادِ ما، ادیب، ده جلد کتاب خوانده بود».

هفت شهر عشق

برای نمایش مطلب باید رمز عبور را وارد کنید

آیا کشف یک نسخه جدید حافظ اتفاق مهمی است

اخیراً خبری منتشر شد که پژوهشگران انجمن آسیایی کلکته، وقتی مشغول جستجو به دنبال آثار خطی باقیمانده از میرزا اسدالله غالبِ دهلوی بودند، به شکل تصادفی دست‌نوشته‌ای با اوراق زرد و کهنه یافته‌اند که بعد از بررسی‌ها متوجه شدند نسخه ناشناخته‌ای از دیوان حافظ است. این نسخه از دیوان حافظ هم امضا و مهر طلایی شاه‌جهان، پادشاه معروفِ سلسله مغولان هند و بانیِ تاج‌محل را بر خود دارد و معلوم است که حافظ شخصی پادشاه بوده و هم اینکه این دیوان، غزلی را شامل است که می‌گویند تاکنون در نسخه دیگری دیده نشده. مصرع آغازین غزل در متن خبر آمده: «بحمدالله که بازم دیدن رویت میسر شد».

اوزان مثنوی

مثنوی ها بخش مهمی از شعر فارسی را تشکیل می دهند. با این همه از تمام اوزان شعر فارسی تنها از هفت وزن جهت سرودن مثنوی ها ی مهم استفاده شده:

از سپیداب حمام تا گور غریبان در دیوان خاقانی

چهل‌وسومین نشست از مجموعه‌ی درس‌گفتارهایی درباره‌ی خاقانی به «‌خاقانی چه می‌گوید؟» اختصاص داشت که با سخنرانی دکتر معصومه معدن‌کن، استاد دانشگاه تبریز، برگزار شد.

 معصومه معدن‌کن در ابتدا به طرح پرسش‌هایی پرداخت و گفت: دیوان خاقانی حدود ۱۷هزار بیت در قالب‌های رایج فارسی دارد. خاقانی در دیوان خود از چه گفته است؟ چه نکات و ترکیبات و نازک‌اندیشی‌های بدیعی ارائه کرده است؟ تاریخ و اجتماع تا چه حد در دیوان او انعکاس یافته است؟ در کدام یک از قالب‌های شعری موفق‌تر بوده است؟ چه مضامینی در شعر او برجسته‌تر است و مخاطب امروزی با کدام یک از اشعار دیوان خاقانی مأنوس‌تر است؟