اوزان مثنوی

مثنوی ها بخش مهمی از شعر فارسی را تشکیل می دهند. با این همه از تمام اوزان شعر فارسی تنها از هفت وزن جهت سرودن مثنوی ها ی مهم استفاده شده:

1) فعولن فعولن فعولن فعل که وزن حماسی و رزمی است.شاهنامه ی فردوسی در این وزن سروده شده است:

چو فردا بر آید بلند آفتاب                                    

 من و گرز و میدان افراسیاب

این وزن گاهی در پند و اندز هم به کار رفته مثلا بوستان سعدی

2) مفاعیلن مفاعیلن فعولن که بیشتر مناسب داستان های عاشقانه اسن مانند ویس و رامین گرگانی و خسرو و شیرین نظامی:

شب افروزی چو مهتاب جوانی                        

  سیه چشمی چو آب زندگانی

3) فاعلاتن فاعلاتن فاعلن که بیشتر مناسب پند آمیز و عارفانه است. منطق الطیر عطار و مثنوی مولوی در این وزن است:

بشنو از نی چون حکایت می کند                      

 از جدایی ها شکایت می کند

4) مفتعلن مفتعلن مفتعل که گرچه به قول نیما رقص آور است و مناسب با معانی پند نیست اما مخزن الاسرار را که در معانی پند و حکمت است در این وزن سروده است :

ای همه هستی ز تو پیدا شده                        

خاک ضعیف از تو توانا شده

5) فاعلاتن مفاعلن فعلن که وزن شاد و نسبتا ضربی است و مناسب مضامین بزمی مثل هفت پیکرنظامی است:

هست بود همه درست به تو                        

 بازگشت همه به توست به تو

اما سنایی اثر حدیقه الحدیقه ی خود را که در بیان معارف و حکمت است در این وزن سروده است.

6) فعلاتن فعلاتن فعلن که جامی سبحه الا برار خود را که پند و عرفانی است در این وزن سروده است:

شمع شو شمع که خود را  سوزی              

  تا بدان بزم کسان افروزی

7) مفعولن مفاعیلن فعولن که وزن ضربی و مناسب مضامین عاشقانه است.

لیلی و مجنون نظامی و مجنون و لیلی جامی و هاتفی در این وزن سروده شده است:

غافل منشین که وقت بازی است             

 وقت هنر است و سر افرازی

کسب اطلاعات بیشتر به منابع زیر رجوع  کنید:

 دکتر تقی وحیدیان کامیار،برسی اوزان دوری، فرخنده پیام ( یادگار نامه ی استاد غلامحسین یوسفی ) انتشارات مشهد 1359ص487 و درباره ی طبقه بندی وزن های شعر ص605