در باره «از رنگ گل تا رنج خار»کتابی ارزشمند درشکل‌شناسی داستان های شاهنامه
ازرنگ گل تا رنج خار، شکلشناسی قصه های شاهنامه که شرکت انتشارات علمی و فرهنگی آن را منتشر کرده است. این اثر از معدود آثاری است که پهنه ی پنجاه و چند هزار بیتی شاهنامه را یکباره درنوردیده و کل حماسه فردوسی را از یک چشمانداز بر‌تر در مطالعه گرفته است.
مولف با ذوق و شاهنامهشناس این کتاب دکتر قدمعلی سرامی نخستین پژوهش جدی و پردامنه خود را که ظاهرا رساله ی دکتری او در رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران بوده است، به همین مهم اختصاص داده و انصاف را که با همه این احوال به خوبی از عهده برآمده است.
در این کتاب داستان‌ها و کردارهای شاهنامه که به عبارتی سراسر حماسه ملی ایران را میپوشاند از دیدگاه شکلشناسی (Morphology) و باتوجه به جنبهها و جوانب داستانی آن مورد بررسی و سنجش و مقایسه و استناج قرار میگیرد. منظور نویسنده از شکلشناسی عبارت از تحقیق در ساختار‌ها و شناسایی اشکال و گونههای آن. به عبارت دیگر هر نوع تقسیمبندی که بتواند آثار ادبی را براساس مشخصههایی از یکدیگر ممتاز کند، از مقوله شکلشناسی است. بنابراین شکلشناسی هم در شکل ادبیات یک قوم امکانپذیر است و هم یک نوع یا یک اثر ادبی مستقل را میتواند در بر گیرد.
در این کتاب شاهنامه به عنوان یک اثر مستقل ادبی که در واقع نماینده یک نوع ادبی مهم (حماسه) نیز هست با حوصله تمام مورد پژوهش قرار گرفته است.
در فصل اول حدود و تعاریف شکلشناسی مورد بحث واقع شده و در پانزده فصل بعد به ترتیب از داستان و غیر داستان طبقه بندی داستان‌ها، نگاهی به شاهنامه به عنوان یک داستان بزرگ، مقدمه شاهنامه و مقدمات داستانی آن، درخت و داستان، هنر پرداخت داستانهای مکرر، گفتار در داستانهای شاهنامه، کردار در دستانهای شاهنامه، پندارهای داستان‌ها، قهرمانان، زمان و مکان، منطق داستان‌ها، شگردهای داستانپردازی و مناسبات اجزاء داستان‌ها با یکدیگر، سمبولیسم در داستانهای شاهنامه و سرانجام هفتخوانها و هفتخوانیها در شاهنامه سخن به میان آمده است.
در اغلب این فصول شانزده گانه شاهنامه به عنوان یک کل و مجموعه ای منسجم پیش چشم نویسنده قرار گرفته و در بسیاری از موارد به شایستگی حوادث و قهرمانان و کردار‌ها و پندار‌ها و حتی عوامل درونی و مکانیسمهای رشد و گونه گونی رویداد‌ها از طول و عرض حیات تطبیقی و سنجشی به خود گرفته اند.
در فصول هشتم و نهم به ترتیب گفتار‌ها و کردارهای شاهنامه باتوجه به موارد متعددی و متنوع با دقت دسته بندی شده و گونه های گفتار و کردار در همه داستان‌ها مورد بحث قرار گرفته است. نویسنده برای سهولت امر مطالعه و به ضرورت بازگشت های گوناگونی که به داستان‌ها به طور کلی و جنگ‌ها و کردار‌ها به طور اخص میشود، هم داستان‌ها و هم جنگ های شاهنامه را احصا کرده و در صفحات ۵۵ تا ۵۸ با ذکر ۶۳ داستان شاهنامه و در صفحات ۳۸۰ تا ۴۳۰ با برشمردن ۲۰۱ داستان در مورد داستان‌ها فهرستی اجمالی و در مورد جنگ‌ها فهرستی تفصیلی به دست داده و برای هرکدام بازگشتی به این نمونهها ضروری نموده است. تنها با ذکر شماره از آن‌ها یاد کرده است، باتوجه به این تقسیم بندی و بحث و بررسی درباره انواع کردارهایی که پس از آن آمده این فصل یکی از طولانیترین و در عین حال پرمطلبترین فصول کتاب شده است.
مبنای تحقیق نویسنده شاهنامه ۹ جلدی چاپ مسکو بوده و همه جا به هنگام ذکر مأخذ علاوه بر شماره جلد و صفحه به منظور دقت بیشتر و سهولت کار جوینده شماره بیت یا ابیات مورد نظر هم داده شده است.
نام کتاب ازین بیت فردوسی گرفته شده که:
چنین پروراند همی روزگار/ فزون است از رنگ گل، رنج خار/و به زعم نویسنده شاهنامه منظومه ای است که زیر بنای فلسفی آن اصالت رنج آدمیزادگان بوده است.
به طور کلی در این کتاب شکلشناسی در مفهوم وسیع آن مورد نظر بوده و نویسنده با حوصله و دقت نظر و متدولوژی خاصی که در تدوین آن به کار گرفته از مسائل و موضوعات بسیاری در شاهنامه سخن گفته است و خوشبختانه در بسیاری از آن‌ها دیدگاههای نو و برداشت های تازهای را مطرح کرده است و به حق باید گفت همه پژوهندگان بعدی و خوانندگان شاهنامه و دوست داران فردوسی توسی و دلدادگان حماسه ملی ایران را به کتاب خود نیازمند کرده است. از این رو این اثر را باید جزءآثار خواندنی به علاقه مندان به ادبیات فارسی توصیه کرد.
